Ukraińcy w Polsce – co zmieni się po nowelizacji przepisów od 1 lipca 2024

7 czerwca 2024 prezydent Andrzej Duda podpisał między innymi ustawę o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Nowelizacja tej i innych ustaw zmienia wiele przepisów i zasad, dotyczących obywateli Ukrainy przebywających w Polsce. Większość z nich wejdzie w życie 1 lipca 2024.

Ukraińcy w Polsce – jakie przepisy się zmienią

Dotychczasowe przepisy wymagały zmian. Znowelizowana ustawa przewiduje rozwiązania, które uszczelnią system udzielania pomocy, dostępu do rynku pracy, ale także wygaszą część działań pomocowych. Oto lista najważniejszych, choć oczywiście nie wszystkich zmian, które wejdą w życie od 1 lipca: 

1. Zmieni się termin na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem UKR z 30 dni od dnia przybycia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na „niezwłocznie po przybyciu”.
2. Nastąpi powrót do zasady potwierdzania tożsamości wyłącznie w oparciu o ważny dokument podróży przy nadawaniu numeru PESEL oraz wprowadzenie obowiązku obywateli Ukrainy do potwierdzenia swojej tożsamości w dowolnym organie gminy w terminie 60 dni od daty wydania dokumentu podróży w przypadku, gdy ich numer PESEL nadany został w oparciu o inny dokument niż ważny dokument podróży.
3. Uchylony będzie art. 5 ustawy o pomocy, na podstawie którego organ gminy mógł zapewnić obywatelowi Ukrainy nieodpłatne wykonanie fotografii do wniosku o nadanie numeru PESEL.
4. Uszczelnieniu ulegnie system udzielania pomocy w miejscach zbiorowego zakwaterowania  i ograniczenie możliwości nadużywania tego systemu – z dniem 30 czerwca 2024 wygaszone zostanie świadczenie pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania  i wyżywienia obywatelowi Ukrainy określonego w art. 13 ustawy o pomocy.
5. Sprecyzowany będzie też zakres pomocy udzielanej obywatelom Ukrainy przez wojewodów. Według nowych przepisów pomoc ta może polegać na:
   • zapewnieniu zakwaterowania zbiorowego, za które uznaje się zakwaterowanie w obiekcie, w którym przebywa co najmniej 10 osób lub w obiektach będących własnością lub przedmiotem trwałego zarządu jednostek sektora finansów publicznych
   • całodziennego wyżywienia zbiorowego
   • prowadzeniu punktów recepcyjnych
   • zapewnieniu transportu związanego z zakwaterowaniem lub opieką medyczną
   • podjęciu innych działań niezbędnych do realizacji pomocy, po uzyskaniu zgody właściwego ministra;   
   • Wprowadzone zostaną także nowe mechanizmy partycypacji i zwalniania z opłat za pobyt w miejscach zbiorowego zakwaterowania powyżej 120 dni i 180 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium RP.
6. Doprecyzowane będą także przepisy regulujące zasady zwrotu środków przekazanych z Funduszu Pomocy, które nie zostały wykorzystane albo zostały wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości.

Zmiany w dostępie do rynku pracy dla obywateli Ukrainy

Aktualnie obywatel Ukrainy przebywający w Polsce legalnie, może podjąć pracę u każdego pracodawcy w Polsce bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Aby praca została uznana za legalną, musi spełnić tylko jeden warunek – złożyć powiadomienie przez pracodawcę w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy, za pośrednictwem portalu – praca.gov.pl. Aktualnie każdy obywatel Ukrainy przebywający w Polsce legalnie może zarejestrować się jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy, na takich samych zasadach, jak obywatel polski.
Ustawa wprowadza następujące zmiany:

1. Skrócenie z 14 na 7 dni terminu na przesłanie powiadomienia przez pracodawcę zatrudniającego obywatela Ukrainy.
2. Wprowadzenie konieczności złożenia kolejnego powiadomienia o zatrudnieniu obywatela Ukrainy w przypadku, gdy zmienił się rodzaj umowy pomiędzy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy a obywatelem Ukrainy, zmieniło się stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy, zmniejszono wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu lub miesiącu określone w powiadomieniu, obniżono miesięczną lub godzinową stawkę wynagrodzenia określoną w powiadomieniu.
3. Wprowadzenie wymogu wskazywania w powiadomieniu o zatrudnieniu obywatela Ukrainy co najmniej minimalnego wynagrodzenia o pracę lub minimalnej stawki godzinowej.
4. Wprowadzenie obowiązku powiadomienia przez obywatela Ukrainy pracodawcy o doręczeniu mu decyzji o udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę.

Nowe rozwiązania dotyczące legalizacji pobytu

1. Możliwe będzie ubieganie się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w celu łączenia rodzin dla obywateli Ukrainy, którzy korzystają w RP z ochrony czasowej.
2. Możliwe będzie udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy na okres 6 miesięcy w przypadku, gdy obywatel Ukrainy ubiega się o udzielenie tego zezwolenia ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu albo ze względu na pracę sezonową.
3. Wprowadzona zostanie nowa procedura, która umożliwi przekształcenie posiadanych przez obywateli Ukrainy uprawnień pobytowych w zezwolenia na pobyt czasowy, w drodze wydania karty pobytu (wydanie takiej karty będzie skutkowało przekształceniem dotychczasowego uprawnienia pobytowego w zezwolenie na pobyt czasowy).
4. Wprowadzona zostanie również regulacja, dzięki której posiadając zezwolenie na pobyt czasowy, uzyskane drogą „przekształcenia”, o którym mowa w punkcie wyżej, obywatel Ukrainy będzie miał dostęp do polskiego rynku pracy, ponieważ zwolniony będzie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. W takim wypadku nie będzie na nim również ciążył obowiązek dokonywania powiadomienia powiatowego urzędu pracy. Dodatkowo obywatel Ukrainy będzie mógł również założyć i prowadzić działalność gospodarczą na takich samych zasadach jako obywatele polscy, a zatem również na podstawie wpisu do CEiIDG.   
5. Nowelizacja przewiduje także wprowadzenie szczególnych podstaw cofnięcia posiadanego przez obywateli Ukrainy zezwolenia na pobyt czasowy. Będzie ono mogło być cofnięte, gdy będą tego wymagały względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub będzie obowiązywał wpis danych obywatela Ukrainy do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany. A także w przypadku gdy obywatel Ukrainy opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres co najmniej 6 miesięcy.

Zmiany dla lekarzy, dentystów, pielęgniarek, położnych i psychologów z Ukrainy

1. O 32 miesiące, licząc od dnia 24 lutego 2022, przedłużony zostanie okres w którym obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo zgody na wykonywanie zawodu lekarza dentysty oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania tych zawodów.  Analogiczne przedłużenie dotyczyło będzie pielęgniarek i położnych.
2. Do 30 września 2025 r przedłużony zostanie okres, w którym minister właściwy do spraw zdrowia może nadać numer odpowiadający numerowi prawa wykonywania zawodu na wniosek lekarza albo lekarza dentysty, jeżeli lekarz ten uzyskał zaświadczenie o wpisie do rejestru lekarzy tymczasowo i okazjonalnie wykonujących zawód i zgłosił zamiar udzielania świadczeń zdrowotnych obywatelom Ukrainy. 
3. Przywrócona zostanie możliwość świadczenia usług psychologicznych na rzecz obywateli Ukrainy przez przebywających na terytorium Polski obywateli Ukrainy posiadających odpowiednie wykształcenie uzyskane w Ukrainie w okresie od 1 lipca 2024 r. do dnia 30 września 2025.
4. wprowadzenie możliwości uzyskania pełnych kwalifikacji lekarza i lekarza dentysty osobom, które wykonują te zawody w ramach tzw. procedury uproszczonej (zmiany w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty – art. 5 ustawy).
5. wprowadzenie wymogu wykazania się znajomością języka polskiego minimum na poziomie B1 przez pielęgniarki i położne, które uzyskały kwalifikacje poza Unią Europejską i posiadają zgodę ministra właściwego do spraw zdrowia na wykonywanie zawodu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uzyskaną w ramach tak zwanej procedury uproszczonej (zmiany w ustawie z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej – art. 8 ustawy).

Zmiany w przepisach dotyczących małoletnich obywateli Ukrainy przebywających w Polsce

1. Zbliżone zostaną rozwiązania opieki nad dziećmi z ukraińskiej instytucjonalnej pieczy zastępczej do minimalnych wymagań obowiązujących w polskiej instytucjonalnej pieczy zastępczej.
2. Okres przechowywania danych z ewidencji małoletnich w systemie informatycznym zostanie wydłużony z 12 do 36 miesięcy.
3. Przyznanie i wypłata świadczenia wychowawczego (tzw. 800 plus) oraz świadczenia Dobry Start uzależnione będą od tego, czy dziecko realizuje odpowiednio obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny albo obowiązek nauki w przedszkolu lub szkole należącej do polskiego systemu edukacji. Rozwiązanie to będzie obowiązywać od okresu świadczeniowego rozpoczynającego się 1 czerwca 2025 r. oraz roku szkolnego 2025/2026.
4. Wprowadzone zostaną zmiany w przepisach dotyczących finansowania zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy. 
5. Maksymalny termin, w którym uczniowie będący obywatelami Ukrainy będą mogli uczestniczyć w dodatkowych bezpłatnych zajęciach  z języka polskiego, jeżeli rozpoczęli je w latach szkolnych 2022/2023 i 2023/2024, wyniesie 36 miesięcy.
6. Na rok szkolny 2024/2025 pozostawione zostaną obowiązujące rozwiązania prawne ułatwiające pracę szkół, w tym możliwość przydzielania nauczycielowi, za jego zgodą, godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela oraz przydzielania godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w Karcie Nauczyciela nauczycielowi języka polskiego, za jego zgodą, także w szkole, w której nie utworzono dodatkowego oddziału w celu zapewnienia kształcenia.
7. Uczniowie i słuchacze z Ukrainy zwolnieni będą z obowiązku przystąpienia w roku szkolnym 2024/2025 do egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego.  Wprowadzone też będą przepisy epizodyczne określające sposób przeliczania na punkty poszczególnych kryteriów rekrutacyjnych do szkół ponadpodstawowych na rok szkolny 2025/2026.
8. Stworzone zostanie stanowisko asystenta międzykulturowego, który zatrudniony w szkołach będzie udzielał pomocy w kontaktach ze środowiskiem szkolnym osobom niebędącym obywatelami polskimi, podlegającym obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

Zmiany innych ustaw

1. Na rok 2025 przedłużone zostają również preferencje podatkowe na mocy zmiany w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych  oraz w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 2 i art. 4 ustawy).
2. Zmiana w ustawie z dnia 27 stycznia 2022 r. o dokumentach paszportowych (art. 10 ustawy) wprowadza podstawę prawną do wydawania przez wojewodę, z upoważnienia ministra właściwego do spraw wewnętrznych, tak zwanych szybkich paszportów tymczasowych w punktach paszportowych w portach lotniczych.
3. Zmiany nastąpią też w zakresie sposobu i terminu udostępniania kodu źródłowego aplikacji mObywatel oraz uchylenie dotychczasowej podstawy prawnej do udostępniania kodu źródłowego tej aplikacji (zmiana w ustawie z dnia 26 maja 2023 r. o aplikacji mObywatel – art. 11 ustawy).

Lista ta nie wyczerpuje wszystkich zmian, które wejdą w życie 1 lipca, jest jednak podsumowaniem najważniejszych zagadnień zarówno w punktu widzenia obywateli ukraińskich przebywających w Polsce, jak i z punktu widzenia polskich pracodawców, zatrudniających osoby z Ukrainy. W przypadku szczegółowych pytań, zapraszamy oczywiście do kontaktu i skorzystania z naszych usług.